Πρόκειται για το πλέον ισχυρό αρπακτικό της Ελλάδας (επ. Aquila chrysaetos), με άνοιγμα φτερούγων 185-220εκ. και μήκος σώματος 75-90εκ. Όταν πετά διακρίνεται ο χρυσοκίτρινος λαιμός και η μακριά ουρά του. Το ενήλικο πουλί έχει χαρακτηριστικό χρυσαφί κεφάλι και αυχένα, το σώμα και οι φτερούγες του είναι ομοιόμορφα σκούρες από κάτω, ενώ από πάνω οι φτερούγες είναι πιο ανοιχτόχρωμες. Στην ουρά υπάρχουν επίσης ανοιχτόχρωμες ταινίες. Για το μέγεθός του είναι ιδιαίτερα ευκίνητο αρπακτικό, ικανό να εφορμά προς το έδαφος με μεγάλη ταχύτητα. Συνήθως κυνηγά σε ζευγάρια. Η δίαιτα ενός Χρυσαετού αποτελείται από πουλιά και θηλαστικά μεσαίου μεγέθους, όπως φάσες, αγριοπερίστερα, καλιακούδες, πέρδικες, λαγούς, ακόμα και χελώνες που αναζητά σε βουνοπλαγιές, στα ξέφωτα του δάσους και σε ανοικτές εκτάσεις. Εμείς τους αποκαλούμε 'βιτσίλες'.
Πανίδα
Τα Σφακιά είναι μία περιοχή, που λόγω του ιδιαίτερου φυσικού της ανάγλυφου, φιλοξενεί μεγάλο αριθμό σπάνιων ειδών άγριας και ήμερης πανίδας. Ας δούμε τα πιο σημαντικά.
Ο περήφανος Κρητικός αίγαγρος (Capra aegagrus Creticus), γνωστός κι ως κρι-κρι, αγρίμι ή Κρητικό αγριοκάτσικο είναι ένα ενδημικό υποείδος αγριοκάτσικου και η μοναδική μορφή αιγάγρου στην Ευρώπη. Ο πληθυσμός τους μειώθηκε αισθητά κατά τη Γερμανική κατοχή, ως μοναδική πηγή τροφής των ανταρτών. Το 1960 καταγράφηκαν 200 άτομα στα Λευκά όρη και έτσι το 1962 το φαράγγι της Σαμαριάς κηρύχθηκε εθνικός δρυμός για την προστασία του. Για την διατήρηση του υποείδους, αίγαγροι έχουν μεταφερθεί στην προστατευόμενη νησίδα Θοδωρού των Χανίων. Σήμερα σε μια περιοχή 150.000 στρεμμάτων, μέσα και γύρω από το φαράγγι, ζουν 700 περίπου άτομα. Τα αγρίμια έχουν ανοιχτόχρωμο σκούρο τρίχωμα το οποίο, κατά την εποχή του ζευγαρώματος τον Οκτώβριο και Νοέμβριο, γίνεται ανοιχτότερο. Επίσης στη ράχη τους έχουν μια σκούρα καφετιά γραμμή από το κεφάλι ως την ουρά και έχουν μεγάλο γένι. Επιπλέον, έχουν δύο κέρατα που κλίνουν πίσω από το κεφάλι του και φτάνουν το 1m στα αρσενικά. Το μήκος τους φτάνει τα 1.30-1.40m και τα αρσενικά φτάνουν τα 40kg. Όταν γεράσουν, στα 10 τους χρόνια το χρώμα τους ανοίγει και πάλι, και ζουν συνήθως 11-12 χρόνια. Το αγρίμι τρέφεται με βλαστούς, οφθαλμούς και φύλλα θάμνων και χαμηλών δέντρων, καθώς και με αγρωστώδη και πλατύφυλλες πόες. Προτιμάει βραχώδεις περιοχές με μεγάλη κλίση, αφού μπορεί να πηδήξει πάνω από 8 μέτρα. Το καλοκαίρι ανεβαίνει σε μεγαλύτερα υψόμετρα, ενώ το χειμώνα κατεβαίνει χαμηλότερα. Ο αίγαγρος της Κρήτης σχηματίζει ομόφυλες αγέλες μέχρι και 20 άτομα, εκτός από την περίοδο της αναπαραγωγής, μέσα στις οποίες υπάρχει σαφής ιεραρχία, με τα γηραιότερα και σωματικά μεγαλύτερα άτομα να είναι τα κυρίαρχα. Την περίοδο της αναπαραγωγής σχηματίζονται χαρέμια, ενώ τα μικρά του έτους ακολουθούν τα θηλυκά. Είναι πολύ ντροπαλά ζώα και δεν πλησιάζουν συχνά τους επισκέπτες. Τέλος, έχουν βρεθεί πολλές τοιχογραφίες με κρι κρι, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι αίγαγροι λατρεύονταν κατά την αρχαιότητα. Όμως ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα ισχυρά σύμβολα των Σφακίων και της Κρήτης.
Η χελώνα Καρέττα (επιστ. Caretta caretta) είναι το σημαντικότερο είδος θαλάσσιας χελώνας της Ελλάδος. Απαντάται στα παράλια της περιοχής μας, όπου και βγαίνει για να αφήσει τα αυγά της
Το ρινοδέλφινο (επιστ. Tursiops truncates) ή υπερωόδες δελφίνι αποτελεί ένα κοινό είδος των ελληνικών θαλασσών, πολύ διαδεδομένο σε όλο τον κόσμο. Θα τα δείτε ταξιδεύοντας για την Αγία Ρουμέλη ή τη Γαύδο με το καραβάκι.
Ο σκαντζόχοιρος της Ανατολικής Ευρώπης (επιστ. Erinaceus concolor) και ο Ρουμανικός σκαντζόχοιρος (επ. Erinaceus roumanicus) είναι τα δύο είδη σκαντζόχοιρου που ζουν στην Κρήτη. Ο σκαντζόχοιρος είναι ένα διαδεδομένο νυχτόβιο θηλαστικό, που συναντάται από την Ευρώπη ως τη Σιβηρία. Είναι ιδιαίτερα χαριτωμένο ζώο, που επίσης χρειάζεται την προσοχή σας το βράδυ.
Ένα από τα πλέον σπάνια αρπακτικά που φιλοξενεί η χώρα μας είναι και ο γυπαετός, ένα πουλί των ορεινών οικοσυστημάτων,. Το επιστημονικό του όνομα είναι Gypaetus barbatus. Εδώ στα Σφακιά τον αποκαλούμε 'καναβό' ή 'κοκαλά'. Το μήκος του φτάνει το 1μ. και το άνοιγμα φτερών μπορεί να φτάσει από 2,50 έως 2,80μ. Ο γυπαετός ζυγίζει περίπου 5 με 7 κιλά. Είναι πτωματοφάγα και είναι το μοναδικό πλάσμα στον κόσμο που τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά (70-90%) με κόκαλα. Τα πετάει από μεγάλο ύψος σε βραχώδεις απότομες πλαγιές, ακολουθώντας τα από πίσω με μία σπειροειδή κάθοδο, διαδικασία την οποία επαναλαμβάνει ώσπου τελικά να σπάσουν τα κόκαλα. Στη συνέχεια τρώει τα κομμάτια ξεκινώντας από το μεδούλι. Τα μικρότερα κόκαλα τα καταπίνει ολόκληρα και το στομάχι του με τα πανίσχυρα γαστρικά υγρά (ph 1), τα χωνεύει με ευκολία. Ο αριθμός τους έχει παρουσιάσει μείωση, λόγω της εγκατάλειψης της νομαδικής κτηνοτροφίας, αφού αυτό σημαίνει ότι μειώθηκαν και τα πτώματα των αιγοπροβάτων που αποτελούσαν τροφή του είδους, γι' αυτό και γίνονται προσπάθειες για αντιστροφή της κατάστασης. Με αφορμή την ύπαρξη, αλλά κυρίως λόγω της αναπαραγωγής των 'καναβών', η περιοχή των Σφακίων και κυρίως η ζώνη Ασφένδου- Καλλικράτης- Μανικάς, εντάχθηκε στους ευρωπαϊκούς δρυμούς ''ΦΥΣΗ 2000'' το 2001, μαζί με πολλά ακόμα είδη ζώων και φυτών. Στο Σκαλωτιανό φαράγγι ή του Μανικά, φωλιάζει ο μεγαλύτερος αριθμός ζευγαριών σε όλη την Ευρώπη. Στην έξοδο του φαραγγιού βόρεια του χωριού Σκαλωτής, θα έχετε την δυνατότητα να τα απολαύσετε, από το παρατηρητήριο που δημιουργήθηκε εκεί, σε συνεργασία του δήμου μας με το μουσείο φυσικής ιστορίας και το τμήμα ορνιθολογίας του πολυτεχνείου Κρήτης. Επίσης, βορειότερα κοντά στο δρόμο για τον Μανικά, έχει εγκατασταθεί και ταΐστρα , για ενίσχυση της τροφής των πουλιών. Ένα άλλο σημείο από όπου μπορείτε να απολαύσετε τις πτήσεις των μεγάλων πουλιών, είναι το Αραδαινιώτικο φαράγγι και εάν είστε τυχεροί, ίσως τους δείτε να κάνουν πτήσεις ακόμα και κάτω από την γέφυρα!
Το σαμιαμίδι (επ. Hemidactylus turcicus) είναι ένα από τα πιο κοινά ερπετά της Κρήτης. Το μήκος του φτάνει τα 10cm. Τη νύχτα το χρώμα του είναι ημιδιαφανές. Τρέφεται με μικρά αρθρόποδα και συνήθως παραμονεύει για έντομα που προσελκύονται από φώτα. Εμείς τα θεωρούμε γούρι!
Η κολισαύρα (επ. Lacerta trilineata) είναι η μεγαλύτερη σαύρα της Κρήτης (και της Ελλάδας), η οποία έχει ένα έντονο πράσινο χρώμα. Είναι γνωστή κι ως τρανόσαυρα ή πρασινόσαυρα. Είναι ημερόβια σαύρα, που της αρέσει να κινείται στο έδαφος. Τρέφεται με ασπόνδυλα, έντομα και με μικρότερες σαύρες και φίδια. Οι θηλυκές κολισαύρες γεννούν 6-20 αυγά, τα οποία εκκολάπτονται σε 30 μέρες.
Ο λαγός (επιστ. Lepus europaeus) είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα θηλαστικά σε όλη την Ευρώπη, το οποίο υπάρχει σε μεγάλους πληθυσμούς σε όλη τη Κρήτη.
Η Κρητική ζουρίδα (επιστ. Martes foina bunites) ή πετροκούναβο είναι ένα συμπαθητικό θηλαστικό, δενδρόβιο, νυχτόβιο, σαρκοφάγο και φρουτοφάγο που ζει μοναχικά (εκτός της εποχής του ζευγαρώματος) στις σχισμές των βράχων, σε κουφάλες δέντρων, σε εγκαταλελειμμένες φωλιές αρπακτικών πουλιών, σε έρημες υπόγειες στοές, σε αραιά δάση, σε θαμνότοπους και σε φαράγγια.
Ο ασβός της Κρήτης ή άρκαλος (επ. Meles meles arcalus) αποτελεί ενδημικό υποείδος του κοινού ασβού. Είναι σαρκοφάγο θηλαστικό που θυμίζει αρκούδα με κοντά πόδια και σχετικά μακρύ σώμα (70-95 εκατοστά) και κοντή ουρά (15 εκατοστά), ενώ φτάνει σε βάρος τα 20 κιλά. Είναι ζώο παμφάγο, τρώει λαγούς, κουνέλια, αρουραίους, ποντίκια, σκουλήκια, ρίζες, φρούτα, σκαθάρια, σπόρους, έντομα και σαλιγκάρια. Γενικά προτιμά τη ζωική τροφή και δεν είναι επιθετικός στον άνθρωπο. Ζει σε στοές μικρού βάθους που δημιουγεί ο ίδιος με τα μπροστινά του πόδια. Είναι νυκτόβιο ζώο και γι' αυτό υπάρχουν πολλά ατυχήματα, δεδομένου του αργού τους βαδίσματος, στη προσπάθειά τους να διασχίσουν τους δρόμους. Οδηγείτε αργά τη νύχτα και ίσως καταφέρετε να τους δείτε
Η μεσογειακή φώκια Μοναχός (επ. Monachus monachus) αποτελεί ένα από τα πιο απειλούμενα θηλαστικά του κόσμου, με λίγες εκατοντάδες εναπομείναντα άτομα. Στην περιοχή μας απαντώνται κυρίως στην περιοχή Κούτελος ή Φωκιές, νότια του χωριού Νομικιανά, μέσα σε υποθαλάσσιες σπηλιές όπου και αναπαράγονται
Ο Κρητικός βάτραχος (επ. Pelophylax cretensis ή Rana cretensis) είναι ένα από τα τρία ενδημικά είδη αμφιβίων της Ελλάδας, το οποίο απαντάται μόνο στο νησί της Κρήτης. Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια ο πληθυσμός του έχει μειωθεί αισθητά λόγω πολλών παραγόντων. Θα τα δείτε σίγουρα στην περιχή του Φραγκοκάστελου και αλλού.
Η σαύρα της Κρήτης (επ. Podarcis cretensis) είναι το μοναδικό ενδημικό είδος σαύρας του νησιού. Είναι γνωστό κι ως σιλιβούτι της Κρήτης, μικρή κολισαύρα ή κλωστιδάκι. Μικρόσωμη σαύρα μήκους 7cm που ζει κυρίως σε βραχώδεις περιοχές με φρύγανα, όπου βρίσκει καταφύγιο ανάμεσα στα βράχια. Όταν δεν υπάρχουν πολλά βράχια, κρύβεται στα φρύγανα. Είναι ημερόβια σαύρα και τρέφεται με ποικιλία μικρών αρθροπόδων αλλά και άλλων ασπόνδυλων (π.χ. σαλιγκάρια). Κύριοι εχθροί της είναι τα φίδια, τα γεράκια και μικρά θηλαστικά.
Η φάλαινα φυσητήρας (επιστ. Physeter macrocephalus) αποτελεί ένα μοναδικό είδος θηλαστικού που απαντάται σε όλη τη γη. Ειδικά στη Μεσόγειο, τα περισσότερα άτομα του είδους, κάποιες εκατοντάδες, ζουν στα πολύ βαθιά
Ο μυστηριώδης αγριόγατος της Κρήτης (επ. Felis silvestris cretensis) ή φουρόγατος αποτελεί ενδημικό υποείδος του αφρικανικού αγριόγατου και είναι το μοναδικό είδος από τα αιλουροειδή που απαντάται στην Ελλάδα. Το σώμα του φουρόγατου είναι μεγαλύτερο από τις κοινές γάτες, και στα αρσενικά φτάνει σε μήκος τα 50cm και η ουρά τα 30cm. Η ουρά είναι στενότερη στη βάση και πιο φουντωτή στην άκρη. Τρέφεται με λαγούς, πουλιά, έντομα και τρωκτικά, ενώ ζει σε βραχώδεις περιοχές και απομονωμένα δάση σε υψόμετρο 900-1200m. Τέλος γεννάει 4-7 μικρά, 1-2 φορές το χρόνο. Στη περιοχή μας βρίσκεται μόνο στο φαράγγι της Σαμαριάς. Απαντάται σπάνια και μέχρι το 1996 όπου μέσω παγίδων φωτογραφήθηκε, θεωρούνταν 'φάντασμα'